Samuel Hermann Staub przyszedł na świat 21 marca 1856 roku w Mikołowie, gdzie spędził swoje wczesne lata. Jego życie zakończyło się 2 września 1904 roku w Berlinie, ale jego wkład w dziedzinę prawa pozostaje nieoceniony.
Jako niemiecki prawnik i jurysta, Staub zapisał się w historii jako komentator niemieckiego prawa handlowego oraz wekslowego. Znany był również z badań nad prawem o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością.
Dzieciństwo
W drugiej połowie XIX wieku Mikołów, znany również jako Nicolai czy Nikolai, był małym miasteczkiem rolniczym usytuowanym na pruskim Górnym Śląsku, w obrębie przedwojennego powiatu pszczyńskiego (Kreis Pless). Warto zwrócić uwagę, że proporcja ludności żydowskiej w Mikołowie była stosunkowo wysoka; w roku 1840 na 3059 mieszkańców przypadało 389 Żydów. Z kolei w 1861 roku liczba mieszkańców zwiększyła się do 4479, a wśród nich było 504 Żydów. Żydzi z Mikołowa byli głównie niemieckojęzyczni, co pozwalało im na korzystanie z własnej szkoły, synagogi oraz kirkutu.
Samuel Hermann Staub przyszedł na świat 21 marca 1856 roku jako syn Michała Stauba, który pochodził z Mikołowa, oraz jego żony Ernestyny, z domu Orgler, z Bytomia. Jego ojciec, Michał (Michael), zajmował się handlem jako kupiec pochodzenia żydowskiego; istnieją dokumenty, które sugerują, że mógł on prowadzić obrót zbożem.
Rodzina Stauba nie cieszyła się szczególnym bogactwem. Samuel wspominał, że zamiast w kołysce, musiał sypiać w prostej drewnianej skrzyni. Mimo tak skromnych warunków, jego rodzice zadbali o to, by zapewnić uzdolnionemu synowi odpowiednie wykształcenie, co pokazuje ich determinację i troskę o przyszłość potomka.
Kwestia imienia
W czasie swojej młodości Samuel Staub posługiwał się jedynie swoim prawdziwym imieniem. Dopiero z biegiem czasu, po ukończeniu edukacji oraz rozpoczęciu kariery zawodowej, zaczął wykorzystywać dodatkowo imię „Hermann”. W formalnych dokumentach zazwyczaj używał obydwu imion, natomiast w kontekście zawodowym oraz w publikacjach przeważnie preferował niemiecką wersję swojego imienia – Hermann.
Interesującym aspektem jest to, że w niektórych dokumentach, na przykład na akcie ślubu, można spotkać się z formą „Heymann” (tj. Samuel Heymann Staub). Tego typu przypadki zdarzają się na tyle często, że nie można ich uznać za pomyłki urzędnicze.
Wykształcenie i kariera prawnicza
Choć w okolicy Mikołowa dostępne były gimnazja w Królewskiej Hucie oraz Gliwicach, rodzice zdecydowali się na szkołę w Bytomiu. Taka decyzja mogła być podyktowana tym, że młody Staub miał możliwość mieszkania u swoich krewnych, małżeństwa Schindlerów, którzy w przyszłości zostali jego teściami.
Po ukończeniu szkoły średniej, Staub podjął studia na uniwersytetach we Wrocławiu, gdzie uczęszczał w latach 1874-1876 oraz w 1877 roku, a także w Lipsku, gdzie był w 1876 roku. Część środków na studia pozyskiwał z pracy jako korepetytor. W latach 1876–1877 kontynuował edukację prawniczą na Królewskim Uniwersytecie Fryderyka Wilhelma w Berlinie, gdzie mieszkał przy Köpnickerstraße 127.
W 1877 roku z powodzeniem obronił pracę dyplomową na temat „Pretium Certum”, co pozwoliło mu zostać pruskim referendarzem. Rozpoczął praktyczną część swojej edukacji prawniczej w Sądzie Apelacyjnym w Raciborzu. W 1882 roku zdał egzamin na asesora sądowego i otworzył własną praktykę adwokacką w Berlinie. Jego kancelaria szybko zyskała dużą renomę, a on sam znalazł się w gronie najbardziej szanowanych i znanych prawników stolicy Niemiec.
W 1889 roku osiągnął tytuł Radcy Prawnego, a w 1900 roku również został notariuszem, co umocniło jego pozycję w branży prawniczej.
Rodzina
W dniu 24 marca 1884 roku Samuel Hermann Staub wziął ślub w Bytomiu z dwudziestodwuletnią kuzynką, Laurą Schindler. Związek ten miał swoje korzenie w czasach ich młodości, kiedy to znali się jeszcze z lat gimnazjalnych. Wspólne życie pary zaowocowało narodzinami trojga dzieci: syna Otto Michaela (1885-1927) oraz córek Margarete Dory Erny (1889-1943) i Ilse (1891-?).
Choć Samuel i Laura nie dotrwali do czasów II wojny światowej, konflikt ten miał tragiczne konsekwencje dla ich rodziny. Córka Stauba, Margarete Dora, wraz ze swoim mężem Ernstem Neustadtem (1879-1943), mieszkańcy Wrocławia, zostali wciągnięci w tragiczne wydarzenia Holocaustu. Ich los był zbliżony do sytuacji teściów Stauba, Artura Schindlera (1871-1942) oraz Amelii Schindler (1858-1943), którzy również mieszkali w Bytomiu i stali się ofiarami tej niewyobrażalnej tragedii.
Publikacje
Hermann Staub był niezwykle płodnym autorem, a jego publikacje cieszyły się szerokim uznaniem w świecie prawnym. Pośród najbardziej znaczących dzieł znajdują się komentarze do niemieckiego prawa handlowego (ADHGB) z 1893 roku oraz do prawa wekslowego z 1895 roku. Oba te opracowania zdobyły silną reputację i do dziś są powszechnie określane w języku niemieckim jako „stauby”. Te fundamentalne dzieła miały wiele wydań, w tym za życia autora – 7 edycji pierwszej pracy oraz 4 edycje drugiej.
Staub stosował metodę, która koncentrowała się na systematycznej analizie przepisów, w przeciwieństwie do typowej kompilacji tekstów. Taki sposób podejścia stał się wzorem dla współczesnych komentarzy do przepisów prawnych i kształtuje praktyki stosowane do dziś.
Nie można pominąć pracy Stauba z 1902 roku dotyczącej jego teorii znanej jako „Die positiven Vertragsverletzung” (pVV), która w polskim języku oznacza „o pozytywnym naruszeniu umowy”. W tej publikacji autor zwracał uwagę na istotne luki w niemieckim prawodawstwie i proponował adekwatne rozwiązania. Jest to doskonały przykład jego kompetencji jako teoretyka prawa handlowego.
Aby lepiej zrozumieć istotę tej teorii, warto przytoczyć konkretny przypadek: nabywca paszy dla koni otrzymał indyjską kukurydzę zawierającą toksyczne ziarna rycyny, mimo że sprzedawca nie miał o tym pojęcia. W wyniku tej sytuacji konie nabywcy zginały. Zgodnie z dotychczasowym kodeksem cywilnym (BGB), poszkodowany nie mógł ubiegać się o odszkodowanie, gdyż brakowało winy ze strony sprzedawcy. Jednak Staub argumentował, że chociaż sprzedawca nie był bezpośrednio winny, to z perspektywy nabywcy, zawarta umowa została naruszona, ponieważ pokarm powinien być wolny od toksyn. To zaś otworzyło drogę do ubiegania się o rekompensatę.
Ostatnia ustawa, bazująca w znacznej mierze na pracach Stauba, została uchwalona przez niemiecki Bundestag w 2002 roku, a więc aż 98 lat po jego śmierci. Doczekał się on również statusu współzałożyciela nowego czasopisma prawniczego, „Deutschen Juristen-Zeitung” (DJZ), które zaczęło ukazywać się w Berlinie od 1 stycznia 1896 roku.
Oprócz swojej pracy redakcyjnej, Staub przez osiem lat pisał teksty do każdego numeru czasopisma, prowadząc własną rubrykę o nazwie „Juristische Rundschau”. Projekt ostatniego numeru „DJZ” przeglądał zaledwie pół godziny przed operacją, po której niestety nigdy się nie przebudził.
W odróżnieniu od swojego przyjaciela Liebmanna, Staub nie dożył czasów późniejszych sukcesów swojego czasopisma. Niestety, nie doczekał również tragicznego końca „DJZ”, które najpierw w 1933 roku przekształcono w organ Reichsfachgruppe Hochschullehrer Związku Narodowo-Socjalistycznych Prawników Niemieckich (BNDJ), a następnie, 1 stycznia 1937 roku, połączono z innym czasopismem „Zeitschrift der Akademie für Deutsches Reich”.
Śmierć
Samuel Hermann Staub odszedł z tego świata 2 września 1904 roku, w Berlinie, mając zaledwie 48 lat, pokonany przez nieubłagany rak. Trzy dni po jego śmierci, spoczął w Alei Zasłużonych na żydowskim cmentarzu Berlin-Weißensee. W ciągu następnych 23 lat w tym samym grobie znalazła spokój również jego żona, Laura.
Pomimo zewnętrznego, statecznego wyglądu oraz długiej, jasnej brody, Staub był osobą, która potrafiła zadziwić swoją pogodą ducha. Jego poczucie humoru i umiejętność autoironii czyniły go wyjątkowym człowiekiem. Kiedyś, komentując własne życie, na żartobliwy sposób zasugerował, jaki tekst mógłby znaleźć się na jego przyszłym nagrobku, mówiąc: „Staub! Dalsze komentarze zbyteczne…”
Uroczyste obchody rocznic
W dniu 8 grudnia 2004 roku miała miejsce uroczysta konferencja naukowa w senacie Uniwersytetu we Frankfurcie nad Menem, która została w całości poświęcona wybitnemu dorobkowi Hermanna Stauba. Wydarzenie to zorganizowano z okazji setnej rocznicy śmierci tego znamienitego naukowca. Wśród prelegentów zasiadali m.in.: prof. dr Albrecht Cordes, dr Tillmann Krach, dr Thomas Henne, który był także organizatorem, oraz dr Hans Georg Hermann.
Nieco później, bo 10 marca 2006 roku, odbyła się kolejna, tym razem znacznie większa konferencja, nazwana Festkolloquium, na Wydziale Prawa Uniwersytetu Humboldta w Berlinie. W gronie organizatorów znaleźli się dr Jan Thiessen z Berlina oraz dr Thomas Henne z Frankfurtu nad Menem. Wśród prelegentów obecnych na tym ważnym wydarzeniu byli m.in.: prof. dr Rainer Schröder z Berlina, Brigitte Zypries, minister sprawiedliwości Niemiec, dr Tillmann Krach z Mainzu, prof. dr Hans-Georg Hermann z Monachium, prof. dr Dieter Medicus z Monachium oraz prof. dr Karsten Schmidt z Hamburga.
W obu tych znaczących konferencjach, na które przybyli wybitni naukowcy, zaszczycił również swoją obecnością gość honorowy – Hans-Hermann Neustadt, wnuk Hermanna Stauba, a także syn jego córki Margarete, która zginęła w czasie wojny. Jego obecność stanowiła wymowny symbol więzi rodzinnych oraz pamięci o twórczości przodka.
Oceń: Samuel Hermann Staub